این قرآن به شماره ۱۲۰۴ در «دفتر اموال فرهنگی موزه» به ثبت رسیده، صفحات آن به خط کوفی نوشته شده است. قدمت این اثر گرانقدر، با توجه به نوع خط و نوع تزئینات و کتابت آن روی پوست، به قرن سوم هجری می رسد...
این کتاب شریف در دوره صفوی ( سال 956 ق) به دست شاه قلی مهردار به آستانه مقدسه حضرت معصومه علیهاالسلام وقف شد و وقفنامه در ابتدای کتابت مشاهده می شود.
هر صفحه از این قرآن دارای دوازده سطر است، سر سوره ها و ترنج های حواشی صفحات با قلم زرین کتابت شده و صفحات اولیه آن دارای راده نویسی است.
خط کوفی به کار رفته در این قرآن، از جمله خطوطی است که از نظر رعایت دقیق اصول «خوشنویسی» اهمیت فوق العاده داشته و از نقطه نظر زیبایی شناختی و مهارت های گرافیکی، بسیار حائز اهمیت است .
در این اثر گرانقدر دو شیوه اعراب گذاری را مشاهده می کنیم:
1. اعراب گذاری به شکل نقطه های شنجرفی.
2. اعراب گذاری رایج معمولی (به شکل فتحه، کسره، تشدید و...)
البته هر دو نوع آن، الحاقی است و بعدها پس از کتابت قرآن به انجام رسیده
است. لیکن اعراب گذاری با نقطه شنجرفی، از قدمت بیشتر و اعراب گذاری دوم،
از قدمت کمتری برخوردار است.
یادآوری این مهم خالی از فایده نیست که قرآن های مکتوب در صدر اسلام تا
سال 67 ق. بدون اعراب بود؛ بعدها چون قرائت قرآن بدون اعراب سبب بروز برخی
مشکلات می شد، لزوم اعراب گذاری قرآن ضرورت یافت.
بنا بر قول مشهور، امیرمؤمنان علی ابن ابیطالب علیها سلام شاگردش
ابوالأسود دوئلی (متوفای 69 ق.) را امر فرمود که برای حفظ و پاسداری از
زبان عربی به ویژه تسهیل در قرائت قرآن، قواعدی وضع کند.
ابوالأسود برای نشانه گذاری فتحه، کسره و ضمه و تنوین، «نقطه» را انتخاب
کرد که با رنگی متفاوت با خط قرآن نوشته می شد؛ بدین ترتیب که برای فتحه،
یک نقطه بالای حرف و برای کسره، یک نقطه در زیر حرف و برای ضمه، یک نقطه در
وسط یا در جلوی حرف قرار می دادند و دو نقطه، علامت تنوین بود.
این روش تا سال 175 ق. (اواخر قرن دوم) ادامه داشت، در عهد خلافت سفاح،
خلیل بن احمد فراهیدی، نقطه های ابوالأسود را به نشانه های ـَـِـُ تبدیل
کرد و همچنین وی توانست همزه، تشدید و تنوین را وضع کند.
همان طور که اشاره شد، در این کتاب شریف علاوه بر اعراب گذاری به نقطه،
در بسیاری صفحات، اعراب رایج کنونی با مرکب مشکی به شکل فتحه، کسره، سکون،
تشدید وغیره مشاهده می شود که به شکلی بسیار ابتدایی و غیر هنری انجام شده
و به زیبایی صفحات قرآن لطمه وارد کرده است.
این اعراب گذاری، الحاقی است و به نظر می رسد مدت ها پس از کتابت متن قرآن شده است .
در آخرین صفحه قرآن، ذیل کادر مستطیلی که دارای نقوش ساده گیاهی است،
عبارتی الحاقی و متفاوت با خط اصلی قرآن (کوفی) در دو سطر، به خط نسخ کهن
مشاهده می شود که به واسطه آن، این قرآن شریف به امام حسن عسکری
علیهالسلام نسبت داده شده است.
«... حسن بن علی رضیالله... سنه احدی...»
در باره این قرآن ، اگر چه دلیل قطعی بر این انتساب در دست نداریم ـ چون نوع خط و شیوه کتابتِ عبارتی که باعث انتساب این قرآن شده با شیوه کتابت و نوع خطی که در سراسر قرآن مشاهده میشود متفاوت استـ اما از آنجا که ائمه معصومین علیهمالسلام خود در زمره کُتاب و حُفاظ قرآن و مهم تر این که نزدیک ترین افراد بشر و عامل ترین آنها به قرآن محسوب می شوند، بنابراین هیچ بُعدی ندارد که برخی قرآنها توسط ائمه معصومین علیهمالسلام کتابت شده و از گزند حوادث مصون مانده و به دست ما رسیده، اگرچه بدون نام کاتب باشد.
البته علاوه بر قداست ویژه ای که قرآن کریم دارد، شرافت و عظمت کاتب نیز ـ به ویژه اگر امام معصوم علیهالسلام باشد ـ امتیاز دیگری برای این کتاب الهی و معجزه جاوید نبوی، میافزاید.
همان طور که اشاره شد، وقف این قرآن به آستانه حضرت معصومه علیهالسلام در دوره صفوی توسط «خلیفه شاه قلی مُهردار» صورت پذیرفته و دارای وقف نامه ای در 9 سطر است که مفاد آن به شرح ذیل میباشد:
«بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله الذی جعل الوقف ذریعة لنیل السعادات الاُخرویة فی دارالقرار والصلوة والسلام الاتمان و الاکملان الاشرفان علی سیدالأنبیاء والمرسلین محمد و آله الطاهرین الاخیار و بعد فقد وقف هذا المصحف المجید الذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لامن خلفه تنزیل من حکیم حمید، الحضرت الأمیر الجلیل عمدة الأجلاء فی زمانه خلیفه شاه قلی مُهردار علی المؤمنین المتوطنین و المجاورین والزایرین روضة السیدة العلیة، العلویة الزکیة الطاهرة النقیة سلیلة ائمه اطهار ستی فاطمة بنت الامام الهمام ابی ابراهیم موسی بن جعفر صلوات الله و سلامه علیهما و علیها مشروط بأن یکون المصحف الشریف موضوعا فی داخل قُبتها الشریفة و لایخرج منها الی مکان من الأمکنة لایرهن و لابغیره، وقفا صحیحا شرعیا مؤبدا مخلدا بحیث لا یورث و لا یباع و لا یرهب و لا ینقل بوجه من الوجوه و لابغیر، فمن غیره او بدله فانما اثمه علی الذین یبدلونه. و کان ذلک فی شهر ربیع الاول المنتظم فی سلک شهور سنة ست و خمسین و تسعمائة هجریة و الحمد وحده العزیز.»
در این «وقفنامه» ضمن حمد و ثنای الهی، به وقف این قرآن شریف بر جمیع مؤمنان، ساکنان، مجاوران و زائران حرم حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام دختر موسی بن جعفر علیهالسلام اشاره شده است. و تاریخ وقف در انتهای وقفنامه، 956 ق. (همزمان با حکومت شاه طهماسب اول صفوی 930 - 984 ق.) تصریح شده است.
به صفحه اصلی وبلاگ هم سر بزنید
www.ba133.blog.ir
